تغذیه و ورزش

یکی از مباحثی که به طور معمول در ارتباط با   ورزش   و تربیت بدن مطرح می شود، ((  تغذیه   )) است. رابطه ورزش با تغذیه چندان مخفی نیست. یک ورزشکار زمانی می تواند بیشترین توفیق را در زمینه ورزش داشته باشد، که از تغذیه خوب و مناسب (نه زیاد) برخوردار باشد. البته تغذیه خوب و صحیح برای همه مردم لازم است و برای ورزش کاری که می خواهد در این وادی، پیشرفت قابل ملاحظه ای داشته باشد، لازم تر.

اسلام هم برای صحت و سلامتی جسم - همانند صحت و سلامت روح - اهمیت ویژه ای قایل است، برای امر تغذیه اهمیت فوق العاده ای قایل شده است، تا آنجا که هر نوع خوراکی را که برای جسم انسان، زیان قابل توجهی داشته، حرام کرده و یا مکروه شمرده است، و از آن طرف، استفاده از همه خوراکیهایی را که به واقع برای بدن لازم بوده است، مباح یا مستحب دانسته است. حتی در مواردی که به واسطه عدم دسترسی به غذای حلال و سالم، جان انسان به خطر می افتد، استفاده از غذاهای ممنوع و حرام را نیز تجویز نموده، بلکه واجب دانسته است. در مواردی روزه گرفتن را - که برای سلامتی انسان بسیار مفید است - بر افراد بالغ واجب نموده، ولی در همین موارد نیز اگر روزه گرفتن برای روزه دار زیان جسمانی داشته باشد، آن را حرام می داند. امام رضا علیه السلام درباره خوردنی ها و نوشیدنی های حلال و حرام می فرماید:

ان الله تبارک و تعالی، لم یبح اکلا و لا شربا، الا ما فیه المنفعة و الصلاح، و لم یحرم الا ما فیه الضرر و التلف و الفساد، فکل نافع مقو للجسم فیه قوة للبدن، فهو حلال[1]

خداوند تبارک و تعالی هیچ خوردنی و یا نوشیدنی را مباح نکرده، مگر آن که در آن منفعت و صلاحی بوده، و هیچ خوردنی و یا نوشیدنی را حرام ننموده، مگر آنکه در آن تلف (نابودی ) و فساد و (زیانی ) بوده است. پس هر (خوردنی و نوشیدنی ) سودمند و مقوی برای جسم، که (باعث ) تقویت بدن است، حلال (شده ) است.

خداوند متعال به تغذیه بندگان خویش، آن قدر اهمیت می دهد که به آنان امر می فرماید، به غذای خویش نظر و توجه کنند؛ آنجا که می فرماید:

فلینظر الانسان الی طعامه

پس باید انسان به غذای خویش (نیک ) بنگرد (و به آن توجه نموده و اهمیت بدهد).

حتی در مواردی با لسان امر، بندگان خود را به استفاده از غذاهای پاکیزه و حلال فرا می خواند و می فرماید:

یا ایها الذین امنوا کلوا من طیبات ما رزقناکم و اشکروا للّه[2]

ای اهل ایمان! از روزی (حلال و) پاکیزه ای که ما نصیب شما کرده ایم بخورید و شکر خدا را به جای آرید.

و کلوا مما رزقکم الله حلالا طیبا و اتقوا الله[3]

و هر چیز حلال و پاکیزه ای که خدا روزی شما کرده، از آن بخورید و تقوای از خدا پیشه سازید.

یا ایها الرسول کلوا من الطیبات و اعملوا صالحا[4]

ای پیامبران! از غذاهای پاکیزه (و حلال ) تناول کنید و به نیکوکاری و اعمال صالح بپردازید.

با تاءمل در این آیات، به نکات بسیار زیبا و جالبی پی می بریم. در این آیات می فرماید: ((بخورید. . . و شکر کنید))، ((بخورید. . . و تقوا پیشه سازید))، ((بخورید. . . و کارهای شایسته انجام دهید)). شکر کردن، تقوا و عمل صالح انجام دادن، بر ((خوردن و تغذیه صحیح و حلال )) مترتب شده است، زیرا تغذیه، لازمه زندگی و باعث قوام بدن است.[5]

بنابراین، انجام هر کار نیک، خداپسندانه و مفید، زمانی میسر خواهد بود که تغذیه (خوبی ) در کار باشد. ورزش نیز از این قاعده مستثنا نیست؛ از این رو، هر چه در جهت تغذیه سرمایه گذاری شود، تا آن جایی که برای بدن و جسم مفید باشد، به جا بوده و اسراف نخواهد بود؛ لذا در احادیث اهل بیت پیامبر (ص ) به این مساءله، کمال توجه شده است. به چند حدیث در این خصوص توجه فرمایید:

امام علی علیه السلام فرمود:

لیس فی الماءکول و المشروب سرف و ان کثر[6]

در خوردنی و نوشیدنی اسراف نیست، هر چند زیاد باشد.

امام صادق علیه السلام فرمود:

ینبغی للمومن ان لایخرج من بیته حتی یطعم فانه اعز له؛[7]

برای مؤ من، شایسته است که تا غذایی نخورده از خانه اش خارج نشود، زیرا این کار (تغذیه ) باعث نیرومند شدن (یا گرامی شدن ) اوست.

امام صادق علیه السلام فرمود:

ترک العشاء خراب البدن؛[8]

شام نخوردن (موجب ) خراب شدن بدن است.

امام صادق علیه السلام فرمود:

ترک العشاء مهرمه؛[9]

شام نخوردن (موجب ) به سال خوردگی رسیدن و شکست خوردن است.

امام صادق علیه السلام فرمود:

من ترک العشاء نقصت عنه قوه و لاتعود الیه؛[10]

کسی که شام خوردن را ترک کند، نیرویی از او کاسته شده و دیگر به او باز نخواهد گشت.

چنان که ملاحظه می شود، اسلام به ضرورت تغذیه، به ویژه شام تاءکید فراوان دارد. همچنین تغذیه خوب و کامل را برای سنین بالا بسیار لازم و ضروری می داند، که ما در این جا به ذکر یک جمله از دعاهای امام سجاد علیه السلام در این زمینه اشاره می کنیم:

آن حضرت در مناجات خود با خدای خویش، عرضه می دارد:

اللهم صلی علی محمد و آله، واجعل اوسع رزقک علی اذا کبرت، و اقوی قوتک فی اذا نصبت؛[11]

بار خدایا! بر محمد و آل او درود فرست، و فراخ ترین روزی ات را بر من هنگام پیری، و قوی ترین توانایی ات را در هنگام که به رنج افتادم قرار ده!

در اسلام، که یک آیین جهانی و جامع الاطراف است، درباره علم طب و بهداشت تا آن جا توجه شده است که فرمایشات امام ششم علیه السلام و رسول خدا (ص ) در کتابهایی به نام طب الصادق علیه السلام و طب النبی (ص ) جمع آوری گردیده است.[12]

جالب این جاست که با دقت در این فرمایشات و دستورالعمل های طبی و بهداشتی، در می یابیم در اغلب موارد سعی شده، هم پیش گیری و هم درمان از طریق صحیح صورت گیرد. پیش گیری و درمان از این طریق، به طور معمول، عوارض زیان آور جنبی در بر ندارد. توجه شما را تنها به ذکر دو نمونه در این خصوص جلب می نمایم:

مردی به امام جعفر صادق علیه السلام عرض کرد: برای من فرزندی ضعیف و رنجور متولد شده است. امام فرمود:

ما یمنعک من السویق؟ فانه ینبت اللحم و یشد العظم؛[13]

چرا به او سویق نمی دهی که هم گوشت را می رویاند و هم استخوان را محکم می کند؟

از پیامبر گرامی اسلام (ص ) نقل شده که فرمود:

کلوا الثوم فانه شفاء من سبعین داء؛[14]

سیر بخورید که سیر شفای بیماری است.

البته فرد زمانی باید از سیر استفاده کند، که مجبور به شرکت در اماکن عمومی، چون مسجد و کلاس درس نباشد، زیرا بوی بد و زننده آن، دیگران را خواهد آزرد. بدین جهت، امام صادق علیه السلام می فرماید:

تداووا بالثوم ولکن لا تخرجوا الی المسجد؛[15]

با سیر مداوا کنید، ولی به سوی مسجد نروید!

پی نوشت: